Μedia res

της αρχιτεκτονικής

του Γεώργιου Π. Λάββα, ακαδημαϊκού

Το παρόν αφιέρωμα στο θέμα «media res της αρχιτεκτο-

νικής» δίνει την αφορμή να εκτεθούν εδώ μερικές σκέψεις

για τη θέση της Αρχιτεκτονικής και την απήχησή της στη

σύγχρονη κοινωνία.

Η εποχή μας μαζί με τα τόσα ρηξικέλευθα και ανατρεπτικά

της επιτεύγματα σε ταχύτητα και ποσότητα, χαρακτηρίζε-

ται επίσης από τις νεότροπες και πολλαπλές δυνατότητες

σ’ επικοινωνιακούς διαύλους, οι οποίοι βομβαρδίζουν

καθημερινά με ήχο και εικόνα τη ζωή μας. Έτσι πέρα από

την καθημερινή αυτή εμπειρία, η έννοια της Επικοινωνίας

έγινε και ακαδημαϊκό αντικείμενο σπουδών με τη δημιουρ-

γία τριών ήδη τμημάτων σχετικών στα ελληνικά ΑΕΙ. Διδα-

σκαλία και έρευνα προς αυτή την κατεύθυνση προάγουν

ασφαλώς και βοηθούν στην αποσαφήνιση του εκάστοτε

περιεχομένου κοινών ή ταυτόσημων όρων, παραστάσεων

και γενικά εννοιών, που κάθε επιστημονικός ή καλλιτεχνι-

κός κλάδος χρησιμοποιεί στο επικοινωνιακό του σύστημα.

Η Αρχιτεκτονική έχει στη διάθεσή της τις περισσότερες

ίσως «γλώσσες» ή επικοινωνιακούς διαύλους από κάθε

άλλον ακαδημαϊκό κλάδο. Ο λόγος, τα γραφικά μέσα (σχέ-

διο, διάγραμμα, φωτογραφία, εικαστικά και κινητικά μέσα)

και η μακέτα είναι μερικά από αυτά, με τα οποία ο δημι-

ουργός περιβάλλοντος επικοινωνεί αλλά και αναπτύσσει

τις ικανότητές του για την επίλυση των σχετικών προβλη-

μάτων.

Ζήσαμε στις περασμένες δεκαετίες σε διεθνές επίπεδο

την έξαρση στη χρήση λεκτικών μέσων επικοινωνίας (όπου

πρωτοποριακά π.χ. αρχιτεκτονικά περιοδικά δημοσίευαν

μόνο κείμενα χωρίς σχέδια) με την αιτιολογία ότι προηγεί-

ται η διευκρίνιση των προβλημάτων, (όπως ο εμπορευματι-

κός χαρακτήρας της Αρχιτεκτονικής, η περιφρόνηση των

πραγματικών αναγκών της ανθρώπινης οίκησης, η εκμε-

τάλλευση και η κερδοσκοπία γης και κατοικίας), ώστε να

τεθούν νέοι στόχοι με προγραμματικά «μανιφέστα». Κατό-

πιν θα μπορούσαν αυτά να «μεταφραστούν» σε τρισδιά-

στατες μορφικές λύσεις.1 Βέβαια η τότε σχετική αισιοδοξία

δεν δικαιώθηκε. Τώρα έχουμε επιστρέψει χωρίς θετικό-

τερο αποτέλεσμα σε μια νέα υπερβολή στη χρήση γραφι-

κών μέσων λόγω και της ευκολίας παραγωγής τους, μέσα

από τις δυνατότητες του νέου «βοηθού» και «δυνάστη»

μας, του CAD ή ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Βέβαια οι επικοινωνιακοί δίαυλοι, που ήδη αναφέρθηκαν,

εξακολουθούν να είναι όλοι πολύτιμοι. Η Αρχιτεκτονική

ξεκινά με βιώματα (ευχάριστα, δυσάρεστα, επιβολής, εντυ-

πωσιασμού, μνημειακότητας κ.ά.) των οποίων η ανάμνηση

δημιουργεί αισθήματα κι εκείνα οδηγούν στη συνειδητοποί-

ηση των βιωμάτων. Μέσα από το λεκτικό απόθεμα της γλώσ-

σας επιλέγονται οι κατάλληλες έννοιες, όπως λειτουργία,

κατασκευή, μορφή, τεχνοτροπία κ.ά., που προσδιορίζουν

και αξιολογούν τα αρχιτεκτονικά έργα, ώστε να μας κάνουν

ικανούς να διαπιστώνουμε αρετές και αδυναμίες τους.__

Τα λεκτικά μέσα δεν μπορούν να καλύψουν βέβαια το

αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι στην ολότητά του. Με τα σχέδια,

τις εικόνες ή τα γραφήματα ως φορείς πληροφορίας και

επικοινωνίας, (που είναι ανεξάρτητα από τα όρια του

λόγου, γραπτού ή προφορικού) μπορούν να εκφραστούν

και να συλληφθούν λεπτές αποχρώσεις, χαρακτήρας

χώρου και μοτίβα, που προάγουν και επιλύουν το αρχιτε-

κτονικό πρόβλημα ως μέσα και εργαλεία σκέψης, πέρα

από τις δυνατότητες της λεκτικής περιγραφής. Αν

δεχθούμε τη ρήση του L. Wittgenstein: «τα όρια της

γλώσσας μου σημαίνουν όρια του κόσμου μου», τότε ο

αρχιτέκτονας έχει στη διάθεσή του με τη «δεύτερη» αυτή

γλώσσα δουλειάς του άπειρες δημιουργικές δυνατότητες.

Και τα γραφικά αυτά μέσα έχουν όμως τα όριά τους, αφού

μπορούν να δώσουν από κακή χρήση μια εσφαλμένη εντύ-

πωση ή και να εξαπατήσουν από αδυναμία ή υπερβολική

δεξιότητα του σχεδιαστή και σήμερα και του σχεδίου με

τον computer. Ο τελευταίος σίγουρα μας γοητεύει αλλά

και μας τρομοκρατεί με τις δυνατότητες της εικονικής

πραγματικότητας. Η δεύτερη αυτή «γλώσσα» απαιτεί εξ

άλλου και αφαιρετική ικανότητα, τόσο για τη σύλληψη όσο

και για τη σύνθεση και την ανάγνωση και κατανόηση της

εικονιζόμενης αρχιτεκτονικής δημιουργίας.

Η τρίτη και ίσως εκείνη που υπερτερεί των δύο άλλων

δυνατοτήτων έρευνας κι επικοινωνίας στη δουλειά μας,

είναι η μακέτα, ως τρισδιάστατη, ρεαλιστική απεικόνιση

αρχιτεκτονικών μορφών. Επιτρέπει την εξέταση των ιδιοτή-

των ενός κτίσματος από πολλές θέσεις και επίπεδα παρα-

τήρησης και διευκολύνει άμεσα την αντίληψη του βιώματος

του έργου τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο.

*

Οι αρχιτεκτονικές «γλώσσες» που σκιαγραφήθηκαν παρα-

πάνω δεν είναι μόνο μέσα επικοινωνίας ή έκφρασης αλλά

και μέσα έρευνας και προσέγγισης των προβλημάτων. Ο

αρχιτέκτονας και ο πολεοδόμος μ’ αυτές σκέπτεται,

εκφράζεται και διαμορφώνει την πραγματικότητα, μια

πραγματικότητα πολυσύνθετη και πολύτροπη όπως και οι

γλώσσες της, σύμφωνα με τον διάσημο γλωσσολόγο

Benjamin Whorf: «όλη η σκέψη γίνεται μέσα στη γλώσσα

και κάθε γλώσσα είναι ένα ανεξάρτητο πελώριο δομικό

σύστημα».

 Θα περίμενε κανείς ότι με τέτοιο επικοινωνιακό οπλισμό οι

αρχιτέκτονες θα είχαν κατακτήσει μια πρώτη θέση στον

κοινωνικό χώρο τοποθετώντας και αναδεικνύοντας το κτι-

σμένο περιβάλλον στο πρώτο ποιοτικό επίπεδο ως κοινω-

νικό αγαθό, που εξ ορισμού είναι. Δυστυχώς όμως βιώ-

νουμε μια ολοένα αυξανόμενη αρνητική ένταση σ’ όλες τις

οικιστικές κλίμακες –την ποιότητα του σπιτιού, του δρό-

μου, της πλατείας, της πόλης, της μεγαλούπολης– οι

οποίες δεν προσφέρουν κατά κανόνα και στην πλειοψηφία

τους φυσιολογικές και ψυχολογικές παραμέτρους στην

ανθρώπινη ύπαρξη. Οι επικοινωνιακοί δίαυλοι στις σημερι-

νές «λεωφόρους της πληροφορίας» (Infobahn) μαζί με

την πρωτοφανή εξουσία των ΜΜΕ, θα μπορούσαν ν’ απο-

τρέψουν αυτή την αδιέξοδη προοπτική του οικιστικού αγα-

θού. Αρκεί οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι να συνειδη-

τοποιήσουμε το νέο ρόλο μας, που είναι διττός: τόσο να

μελετούμε, να ερευνούμε, να επεμβαίνουμε με αντίσταση

και συμβολή στα νέα νομοθετικά πλαίσια για τον ορθό σχε-

διασμό της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής στην

εποχή του «ηλεκτρονικού ανθρώπου», όσο και να αγωνιζό-

μαστε επικοινωνιακά για τη συνειδητή συμπαράσταση της

ευρύτερης κοινωνίας στην κατάκτηση αυτού του αγαθού.

Σημείωση

1. Αυτή η τάση διατηρείται κι εδώ ακόμα και μάλιστα σ’ ακαδημαϊ-

κούς χώρους ως μορφή «αρχιτεκτολογίας».